Paulo Mendes da Roşa 1928-ci ildə Vitoriyada anadan olub. 1954-cü ildə Makkenzi Memarlıq Məktəbini bitirib. Onun Braziliyadan kənarda ilk layihəsi Osakada Expo 70-də milli pavilyon oldu. 1971-ci ildə Parisdə Pompidu Mərkəzinin tikintisi üzrə müsabiqənin finalçısı olub. Memarlıqla yanaşı, mebel dizaynı ilə də məşğul olur. Sao Paulo Universitetində dərs deyirdi. Altı uşaq atası.

Paulo Mendez da Rochanın San Paulonun mərkəzindəki studiyasının interyeri təvazökardır: masa, çoxlu, çoxlu kitablar və dizayn zamanı da Roçanın təbaşirlə çəkdiyi məktəbə bənzər yazı lövhəsi. İşçilərdən — memarın özü və katibə. Studiyanın əsas xüsusiyyəti nəhəng pəncərələrdir. Onların sayəsində şəhərin panoraması sanki içəri daxil olur.

Əslində, bəli Rocha tək işləmir. Amma həqiqətən də onun daimi komandası yoxdur — layihələri tələbələrinin rəhbərlik etdiyi büro ilə əməkdaşlıqda yaradırlar.

“Heç kim tək işləmir,” da Rocha izah edir. — Həm də ona görə deyil ki, layihənin strukturlara, smetalara, torpaq idarəçiliyinə həsr olunmuş bölmələri var … Memarlıq dizaynında «həmsöhbət» lazımdır — fikir mübadiləsi tələb olunur.

Paulo Mendez da Rocha karyerasına 1950-ci illərdə başlayıb: Braziliyada onun işi qəddarlığın ilk nümunəsi oldu. Bu istiqamətin memarları binanın tikinti dürüstlüyünə diqqət yetirmişlər, yəni konstruksiyaları gizlətməmiş, açıq qoymuşlar. 1957-ci ildə, memarlıq məktəbini bitirdikdən üç il sonra, Mendez da Rocha San-Pauluda Paulistano İdman Klubunun tikintisi üzrə müsabiqənin qalibi olur. Layihə cəsarətli idi — beton konstruksiyalar, polad kabellərə asılmış bir dam — və onu bütün ölkə boyu tərifləyirdi. 1959-cu ildə əfsanəvi braziliyalı memar Vilanova Artigas da Roçanı San Paulo Universitetinin Memarlıq fakültəsində dərs deməyə dəvət edir. Amma 1964-cü ildə hakimiyyəti ələ keçirən hərbi diktatura onu getməyə məcbur etdi. Da Rocha yalnız 1980-ci ildə siyasi amnistiya elan edildikdən sonra müəllimliyə qayıtdı. Onun tələbələri arasında — və indiki həmkarları — Braziliya memarlığında görkəmli adlar var: Eduardo Colonelli, José Armenio de Brito Cruz, Milton Braga və Marta Moreira.

Da Rochanın atası gəmiqayırma mühəndisi idi və Paulo uşaqlıqdan texnoloji həllərin gücünü və ifadəli imkanlarını qiymətləndirməyə öyrəşmişdi. O, dərindən əmindir ki, texnologiya istənilən layihənin tərkib hissəsidir və sadəcə onun həyata keçirilməsi üçün alət deyil.

– Memarlıq elmi, incəsənət və texnologiyanı birləşdirir, ağlımızın və mənəvi səylərimizin imkanlarının ən yüksək təzahürüdür. Memarlıq dizayndır. Sözlər yalnız müəllifin beynində eşidildiyi müddətcə poeziyanın heç bir mənası yoxdur — onları yazmaq lazımdır. Memarlıqda da belədir: ideyalar reallaşdırılmalıdır. Rəssamla “texniki” ayırmaq mümkün deyil, onlar barrikadaların eyni tərəfindədirlər.

Konstruksiyalara ehtiras, onların ifadə imkanları Paulo Mendez da Rochanın əsərlərinin yalnız bir tərəfidir. İkinci, heç də az vacib olmayan mövzu, onun binaları ilə onları əhatə edən şəhər mühiti arasında yaranan əlaqədir. Yaxşı nümunə 1988-ci ildə San Pauloda tikdiyi Forma mağazasıdır. Onun fasadı tamamilə keçilməz görünür — əslində bu, səs-küylü magistral yola baxan nəhəng şüşə vitrindir. İçəridə isə şəhərin səs-küyü hiss olunmur, içəridə sükut və işıq hökm sürür. Goiania şəhərindəki Serra Dourada stadionunda da (1973) keçirici kompozisiya var, lakin bu, daha aydın şəkildə həll olunur: tribunalar və iki giriş keçid oxu təşkil edir və bəzi hallarda ictimaiyyət stadionu darvazadan keçə bilər. qapısı, açıq kvadrat kimi. Bu, sadəcə bir stadion deyil — bəzəkdir, müxtəlif şəhər tədbirlərinin keçirilə biləcəyi səhnə platformasıdır.

Da Rochanın şərhi:

– Bu, bir növ teatrdır və onun ölçüsü (yetmişdən yüz minə qədər tamaşaçı tuta bilər) müasir şəhərin tələbatını əks etdirir. Bənzətmə məntiqlidir, çünki idman hadisələri də ilk növbədə tamaşadır.

Click here to preview your posts with PRO themes ››

Serra Dourada stadionunun «teatrallığı» yalnız onun funksiyası ilə bağlıdır. Prinsipcə, Paulo Mendez da Rocha memarlıq xüsusi effektlərinə — konstruktiv və ya planlaşdırma zərurətinə haqq qazandırmayan qərar və texnikalara qarşıdır.

– Mən həmişə işin etik tərəfini xatırlayıram. Braziliya “gözəl” memarlığa ağılsızcasına pul xərcləyə bilən ölkə deyil. Bu, sadəcə olaraq xalqımıza qarşı təhqirdir. Mənim layihəm Praça do Patriarca, məsələn, San Paulonun mərkəzindəki bir metro stansiyasının girişinin üzərindəki metal örtük, çox ucuz idi. Yerli neft şirkəti Petrobrasda işləyən qaynaqçıları dəvət etdik. Bu tikintini ucuzlaşdırdı.

Ümumiyyətlə, Da Rocha tikintinin sənayeləşdirilməsinin qızğın tərəfdarıdır — xüsusən də prefabrik konstruksiyalardan istifadə edir. Onlar sadəcə ucuz deyil — memar əmindir ki, yüksək keyfiyyətli işlənmə ilə onlar binanın estetikasını zənginləşdirə bilərlər.

“Yaxşı işlənmiş texniki detal dünyada ən gözəl və ifadəli şeydir” deyir. – Bundan əlavə, yığma konstruksiyalar sadəcə olaraq rahatdır: tikinti daha sürətli aparılır, qonşuluqda yaşayan insanlara daha az təsir edir. Və nəhayət, yığma konstruksiyalar işçilərin mənəviyyatına müsbət təsir göstərir. İnsanlar anlıq işlərə qapılmırlar, çünki son nəticəni görürlər.

Bu, üç mason haqqında orta əsrlər məsəlini xatırladır: onlardan hər birinin nə işlə məşğul olduğunu soruşduqda, biri cavab verdi ki, daş daşıyır, ikincisi — onlardan divar düzəldir, üçüncüsü — kafedral tikir. Da Rocha tikinti sahələrində çalışan işçilər həmişə nə etdiklərini dəqiq bilirlər.

Lakin memarın özü heç bir halda ucuz qaynaqçılar və prefabrik beton panelləri tapmaq problemləri ilə məşğul deyil. Onun işi mahiyyətcə təbiətin transformasiyasıdır, binaları mənzərənin bir hissəsinə çevrilir. Bəzən Braziliya Heykəl Muzeyində olduğu kimi, sözün əsl mənasında. Ənənəvi heykəltəraşlıq muzeyi əsas sərgi üçün qapalı bina və onun ətrafındakı böyük əşyalar üçün bağçadır. Bəli, Rocha başqa yolla getdi.

Click here to preview your posts with PRO themes ››

– Ekspozisiyanın açıq hissəsi heykəltəraşlıq muzeyi üçün çox vacibdir, ona görə də bağı hansısa ikinci dərəcəli məkana çevirmək istəmədim. Sayt bir az maili idi və mən sərgi sahəsini yerin altına yerləşdirmək və «binanın» bütün səthini bağçaya və böyük obyektlərə vermək qərarına gəldim. Mənə elə gəlir ki, şəhərin səs-küyü — yoldan keçən maşınlar, yoldan keçən izdiham ekspozisiya təəssüratını zənginləşdirir. Sənət səs-küy ilə ziddiyyətdən faydalanır və şəhər heykəltəraşlığa miqyas verir.

Heykəltəraşlıq muzeyi da Rochaya beynəlxalq şöhrət gətirən ilk layihə və 1998-ci ildə Mies van der Rohe Mükafatına ilk nominasiya idi. O, 2000-ci ildə bu mükafatı qazandı — yenə də muzey layihəsi, San-Pauludakı ən qədim sənət kolleksiyası olan Pinacoteca do Estado-nun yenidən qurulması üçün. O vaxtdan onun yaradıcılığı beynəlxalq xarakter almışdır.

Pritzkerin alınması da Roşun gündəlik həyatında çox az şey dəyişdi, ancaq jurnalistlər ona tez-tez zənglər edərək əzab verməyə başladılar. Bu gün 85 yaşlı memar təkcə Braziliyada deyil, məsələn, İspaniyada da tikinti aparır. Orada o, Viqo şəhərində bir universitet dizayn edir. Bütöv bir şəhər çıxır — məhəllələr-binalar, küçələr-keçidlər, kitabxanalar-meydanlar. Hər şey yavaş-yavaş qurulur, çünki «böyük» bir şey üçün olmalıdır. Da Rocha üçün bu, işin ən həyəcanlı və cəlbedici hissəsidir.

– Memarlığın kvintessensi şəhərlərdir. İnsanın şüuraltında isə şəhər həmişə yuxudur, bəzi qeyri-müəyyən, real olmayan vədlərin cazibədar simvoludur. Beləliklə, memarlıq anlıq ola bilməz və olmamalıdır və dərhal meydana çıxmalıdır. Memarlıq yavaş-yavaş, lakin israrla arzunun arxasınca getməkdir.

Winnie Bastian ilə müsahibə